Helikopter Platformlarında Yakıt Sistemi’nin Sistem Emniyeti’ne Etkisi

By admin_anova In Bülten

21

Kas
2024

Sistem Emniyeti, havacılık sektöründe olmazsa olmaz bir gerçektir. Yapılan çalışmalar ve analizleri anlayabilmek için Emniyet’in tanım ve açıklamasına odaklanmak gerekir. Sistem Emniyeti; bir sistemin tasarım, geliştirme, üretim, operasyon ve bakım aşamalarında, sistemin insan sağlığına, çevreye veya mülklere zarar verme olasılığını en aza indirmek amacıyla uygulanan yönetim ve mühendislik yöntemlerinin tümüdür. Bu, Emniyet risklerini belirlemek, analiz etmek, değerlendirmek ve kontrol etmek için sistematik ve entegre bir yaklaşımdır. Sistem Emniyeti sadece uçuş için değil uçuş öncesi, uçuş sırası, uçuş sonrası, bakım gibi yaşam döngüsü boyunca farklı analizler ve girdiler ile güncelliğini koruyan bir yaklaşım sunmaktadır.

Emniyet konseptinde ilk aşama; riskleri belirlemek, ortaya çıkarmak ve etkilerini analiz etmektir. Daha sonra ise risk ortadan kaldırılmaya çalışılır, eğer kaldırılamıyorsa mitigasyon faaliyetleriyle kabul edilebilir seviyede tutulmaya çalışılır. Bu mitigasyon faaliyetleri içerisinde çeşitli Sistem Emniyeti yöntemleri ve analizleri yer almaktadır. Bu işlem yapılırken, kabul edilebilir risk seviyesinin mertebesi sistemin kritikliğiyle doğru orantılıdır. Bu sebeple sistemi anlayabilmek ve Sistem Emniyeti’ni sağlamak için sistematik yaklaşımlarla faaliyetlerin yürütülmesi gerekmektedir.

Hava araçlarında Yakıt Sistemi’nin ana görevi, tüm uçuş fazları boyunca motora yeterli yakıtı sağlayabilmektir. Yakıt Sistemi; yakıtın depolanması, depolanan yakıtın motora istenilen şartlarda iletilmesi, kalan yakıtın kullanıcıya gösterilmesi, olası anormal durumlarda bilgi verme gibi temel fonksiyonlara sahiptir. Bu sebeplerle Yakıt Sistemi, Sistem Emniyeti açısından hayati öneme sahip bir alt sistemdir. Motorun güvenilir bir şekilde çalışmasını sağlamak, doğru ağırlık dağılımını  ve performansı sağlamak, acil durum yönetimini desteklemek için güvenilir bir yakıt sistemine ihtiyaç duyulmaktadır.

Motorun düzgün çalışabilmesi için gereken yakıtın motora kesintisiz bir şekilde beslenmesi motor arızalarının önlenmesine yardımcı olmaktadır. Yakıt akışındaki kesintiler, motorun susmasına sebep olarak Sistem Emniyeti’ni tehlikeye atabilmektedir. Bununla birlikte, helikopterin dengede kalması ve stabil bir şekilde uçması için yakıt yönetimin sağlanması gerekmektedir. Yakıt yönetiminde olabilecek bir arıza, helikopterde dengesizlikler ve kontrol problemlerine yol açabilmektedir.

Diğer bir yandan ise Yakıt Sistemi bileşenleri yakıtla direkt arayüze sahip olmalarından ötürü yangın riski barındırmaktadır. Bu riskler sızıntı, yakıt buharı, aşırı basınç ve sıcaklık, malzeme-yakıt uyumluluğu, elektriksel yalıtkanlıklar gibi noktalara odaklanılarak minimize edilebilmektedir.

Riski minimize etmek ve güvenilirliği artırmak adına odaklanılan bir diğer nokta ise yedekliliktir. Bilhassa acil durumlarda kullanıcıya daha fazla kontrol ve esneklik sağlayarak emniyetli bir şekilde iniş açısından yedekli sistemler hayati role sahiptir. Yakıt Sistemi de bu yedekli sistemlerden bir tanesidir. Bir arıza durumunda motora yakıt beslenmesinin sürekliliğini sağlamak, kalan yakıt miktarının pilota hatalı bir şekilde bildirilmesini önlemek, arıza belirtisini erken aşamada teşhis etmek gibi yedekli tasarım önlemleriyle helikopterin hem Sistem Emniyeti hem de operasyonel güvenilirliği artırılmaktadır.

Bir helikopterde Yakıt Sistemi dahilinde yedekli yapılar başlıca şu şekildedir;

· Yedek Yakıt Tankı : Yakıtın depolanmasını sağlayan bileşenlerden birinde arıza meydana geldiğinde diğer bileşen bu ihtiyacı karşılayabilmektedir.

· Yedek Yakıt Pompası ve Filtresi : Motora yakıt besleyen pompalardan birinde arıza meydana geldiğinde diğer pompa motora yakıt besleyebilmektedir.

· Çift Yakıt Hatları : Bir hatta arıza meydana geldiğinde yakıt motora diğer hat üzerinden iletilebilmektedir.

· Acil Durum Hat Kapatma Bileşenleri : Olası bir motor acil durumunda yakıt beslenmesinin kesilmesi gerekebilmektedir. Hatların kesilmesini sağlayan bileşenler de sistem mimmarisinde yedekli olarak tasarlanmaktadır.

· Yakıt Miktarı Ölçüm Metotları : Yakıt miktarının ölçümünü sağlayan sensör sayısının birden fazla olmasına ek olarak müşirler düşük seviye bilgisi sağlayabilmektedir.

· Aşırı Basınç ve Fazla Doluluk Önleme Bileşenleri : Yakıt tanklarında oluşabilecek fazla basıncın önlenmesi adına nefeslik hatları ve basınç tahliye bileşenleri bulunmaktadır. Bu bileşenler aynı zamanda, yakıt dolumu esnasında tankın dolduğunu bildiren şamandırada arıza olması durumunda da hayati bir hata durumunun önüne geçebilmektedir.

Özetle, helikopter platformlarında Yakıt Sistemi’nin Sistem Emniyeti’ne olan etkileri şunlardır; güvenilir motor performansı, yedekli tasarımlarla bir arıza durumunda dahi motora yakıt beslenebilmesi, helikopterin denge ve stabilitesinin korunması. Bu sayede hem normal uçuş koşullarında hem de acil durumlarda helikopterin emniyetli bir şekilde operasyona devam edebilmesi ve/veya iniş gerçekleştirmesi sağlanır.